ดอกยอดผู้ ๑

Carex phacota Spreng.

ไม้ล้มลุกหลายปี ขึ้นเป็นกอ ลำต้นใต้ดินเป็นเหง้า ลำต้นเหนือดินเป็นสันสามเหลี่ยม ตามสันหยักซี่ฟัน ใบเดี่ยว เรียงเวียน ๓ แถว ดอกแยกเพศร่วมต้นร่วมช่อ ช่อดอกแบบช่อเชิงลดเชิงประกอบ ออกที่ยอด มีช่อแขนงย่อย แบบช่อเชิงลด ช่อแขนงที่ปลายสุดของช่อดอกเป็นช่อดอกย่อยเพศผู้ รูปแถบ ช่อแขนงด้านข้างอาจมีเฉพาะช่อ ดอกย่อยเพศเมีย หรือมีทั้งช่อดอกย่อยเพศผู้และช่อดอกย่อยเพศเมีย รูปทรงกระบอก ช่อแขนงเหล่านี้มักมีก้าน ใบประดับย่อยของช่อดอกย่อยเพศเมียเป็นกระเปาะ รูปรีกว้าง รูปไข่กลับกว้าง หรือรูปค่อนข้างกลม สีน้ำตาล อมเขียวถึงสีน้ำตาลเข้ม ช่อดอกย่อยมีดอกย่อย ๑ ดอก ดอกย่อยไม่มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอก ผลแบบผลเปลือก แข็งเมล็ดเดียว รูปทรงกลม ค่อนข้างแบน มีเมล็ด ๑ เมล็ด


     ดอกยอดผู้ชนิดนี้เป็นไม้ล้มลุกหลายปี ขึ้นเป็นกอ ลำต้นใต้ดินเป็นเหง้า ลำต้นเหนือดินเป็นสันสามเหลี่ยม กว้าง ๑-๓ มม. สูง ๒๐-๙๐ ซม. ตามสันหยักซี่ฟัน
     ใบเดี่ยว เรียงเวียน ๓ แถว เรียงถี่ใกล้โคนลำต้น และเรียงห่างตามลำต้น รูปแถบค่อนข้างแบน กว้าง ๓-๘ มม. ยาว ๑๕-๑๐๐ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนเป็นกาบ สีน้ำตาลอ่อนถึงสีน้ำตาลเข้มหุ้มลำต้น ขอบโค้งลง แผ่นใบ พับจีบ เส้นใบขนาน
     ดอกแยกเพศร่วมต้นร่วมช่อ ช่อดอกแบบช่อเชิง ลดเชิงประกอบ ยาว ๘-๒๐ ซม. ออกที่ยอด มีช่อแขนง ย่อยแบบช่อเชิงลด ๔-๖ ช่อ มี ๒-๓ ช่อเรียงแน่นที่ปลาย ช่อที่เหลือเรียงห่าง วงใบประดับรองรับช่อดอกมีหลายชั้น ชั้นล่างรูปร่างคล้ายใบ ยาวกว่าความยาวของช่อดอก วงใบประดับแต่ละวงส่วนมากรองรับช่อแขนงย่อย ๑ ช่อ ช่อแขนงย่อยมีช่อดอกย่อยจำนวนมากเรียงตามแกนกลาง ย่อยคล้ายช่อเชิงลด ช่อแขนงที่ปลายสุดของช่อดอกเป็น ช่อดอกย่อยเพศผู้ รูปแถบ ยาว ๒-๗ ซม. ช่อแขนงด้าน ข้างอาจมีเฉพาะช่อดอกย่อยเพศเมีย หรือมีทั้งช่อดอก ย่อยเพศผู้และช่อดอกย่อยเพศเมีย รูปทรงกระบอก ยาว ๓-๙ ซม. ช่อแขนงเหล่านี้มักมีก้าน ใบประดับย่อยของช่อ ดอกย่อยเพศเมียเป็นกระเปาะ รูปรีกว้าง รูปไข่กลับกว้าง หรือรูปค่อนข้างกลม แบน กว้าง ๑.๕-๒.๒ มม. ยาว ๒.๕- ๓.๒ มม. สีน้ำตาลอมเขียวถึงสีน้ำตาลเข้ม มีขนนุ่ม ปลาย มีจะงอยยาวประมาณ ๑ มม. กระเปาะใบประดับย่อย ยาวกว่ากาบช่อดอกย่อยมาก มักแบนข้างคล้ายรูปเลนส์ เส้นกระเปาะ ๓ เส้น สีเขียว ปลายมนกลม มีจะงอยยาว ประมาณ ๑ มม. ภายในมีช่อดอกย่อยเพศเมีย ช่อดอกย่อย มีดอกย่อย ๑ ดอก ดอกย่อยไม่มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอก ดอกย่อยเพศผู้มีเกสรเพศผู้ ๓ เกสร ดอกย่อยเพศเมีย มีใบประดับย่อยเป็นกระเปาะรูปคล้ายขวด กาบช่อดอก ย่อยเพศเมียสีน้ำตาลอ่อน รูปไข่หรือรูปขอบขนานแกม รูปไข่ ยาว ๑.๒-๒.๕ มม. ปลายมนกลมมีรยางค์แข็ง ขอบ บางคล้ายเยื่อ สีสนิมถึงสีน้ำตาลเข้ม มีสันกว้าง มีเส้นกาบ สีเขียว ๓ เส้น รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียว ไม่มีรอยต่อ ยอดเกสร เพศเมีย ๒ แฉก
     ผลแบบผลเปลือกแข็งเมล็ดเดียว รูปทรงกลม ค่อนข้างแบน กว้าง ๑.๒-๑.๘ มม. ยาว ๑.๘-๒ มม. มีเมล็ด ๑ เมล็ด
     ดอกยอดผู้ชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ใน ประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบตามพื้นที่โล่ง ที่ชื้นแฉะ แอ่งน้ำ หนองบึง ที่สูงจาก ระดับทะเลประมาณ ๑,๒๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผล เดือนสิงหาคมถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่อินเดีย เนปาล เมียนมา ญี่ปุ่น ภูมิภาคอินโดจีน และมาเลเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ดอกยอดผู้ ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Carex phacota Spreng.
ชื่อสกุล
Carex
คำระบุชนิด
phacota
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Spreng.
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Spreng. ช่วงเวลาคือ (1766-1833)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางสาววีรญา บุญเตี้ย
แหล่งอ้างอิง
อนุกรมวิธานพืช อักษร ด กองวิทยาศาสตร์อนุกรมวิธานพืช อักษร ด. pdf.